Między teologią a duszpasterstwem powszechnym na ziemiach Korony doby przedtrydenckiej. Dziedzictwo Średniowiecza i wyzwania XV–XVI wieku

Źródła i opis wartości oraz pro l duchowości: rekonstruk- cja na wybranych przykładach polskich wspólnot zakonnych w kontekście europejskim – tak trzeba określić pełną zawartość, problem, przedmiot i cel tego tomu, specyficzne w porównaniu z pozostałymi opracowaniami serii Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Jego układ, konstrukcja siłą rzeczy również musiały być odmienne. To zaś przekłada się na inny charakter także samego wstępu do książki, który nie może mieć jeszcze formy pełnej syntezy.

Poszczególne rozprawy zmierzają bowiem do stworzenia hybrydowej monografii podstawowych wyznaczników wartości polskiej kultury przedtrydenckiej w zakresie duchowości i pobożności oraz odwołują się do korzeni europejskich działań w kierunku pobożności powszechnej, również ludowej, wobec rodzącej się tak zwanej kontrreformacji czy reformacji katolickiej. Punktem wyjścia była dla nas zawsze wartość: religijna, polityczna, etyczna, estetyczna. Z drugiej wszakże strony, zbiór zamieszczonych tekstów wpisuje się bardzo dobrze w wielotematyczność poszczególnych woluminów całego projektu, w którego tytule znajduje się – będąc jego istotną częścią – hermeneutyka wartości, ujawniająca się w bogactwie i zarazem różnorodności źródeł w nim badanych oraz rozmaitości podejmowanych zagadnień. Każdy artykuł tego tomu opisuje wybraną wartość, sięgając po nowe źródła, dotychczas niepoddawane analizie w ogóle lub nie z tego stanowiska badawczego.

Rozeznanie tematu, zrazu na etapie budowania wstępnego szkieletu zagadnień, które miały być w nim ujęte, a następnie dyskusyj w gronie zaproszonych autorów, doprowadziło do wyłonienia takiej właśnie koncepcji książki. Okazuje się, że zarówno rozległy charakter materiału, który mógłby być objęty zaproponowanym dla zbioru zakresem czasowym, terytorialnym i merytorycznym, jak i stan zachowanych źródeł oraz uwarunkowania współpracy zainteresowanych kręgów zakonno-klasztornych, narzucają koncepcję monografii, jak już wspomniałem, o charakterze hybrydowym. Synteza, która określiłaby wybrane zagadnienia z zakresu najistotniejszych i najniezbędniejszych wartości oraz dała obraz wielowymiarowy a jednocześnie koherentny, z jednoznaczną dominacją problematyki aksjologicznej, nie jest tutaj możliwa.

Ze względu na opisany charakter zagadnienia i stanu badań oraz wyłaniającą się otwartą, konieczną do rozbudowy na wielu polach konstrukcję tomu, a raczej kolejnych paralelnych tomów, nie jest też właściwie możliwe (przynajmniej na razie) przygotowanie klasycznej wyczerpującej syntezy całościowej nawet w obrębie całego opracowania. Prostym uzasadnieniem takiego zjawiska jest obserwacja, że nasuwające się tu do analizy dalsze wartości za każdym razem są jak najbardziej konieczne do włączenia do opracowanego dotychczaso- wego zasobu, ponieważ w sposób istotny i niezbędny poszerzają świat wartości, na których opierała się tamta epoka.

Wacław Walecki, Wartości w działaniu. Opis wartości i profil duchowości na wybranych przykładach [w:] Między teologią a duszpasterstwem powszechnym na ziemiach Korony doby przedtrydenckiej. Dziedzictwo Średniowiecza i wyzwania XV–XVI wieku, red. Wacław Walecki, Warszawa 2017.