Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości

Dwanaście tomów to efekt kilkuletnich prac zespołów badawczych z różnych ośrodków naukowych nad dziedzictwem Pierwszej Rzeczypospolitej, pojmowanym jako jednocześnie integralna i odrębna część kultury europejskiej. Celem serii, powstającej w ramach projektu „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości”, jest rozpoznanie i opisanie struktury aksjologicznej kultury tego okresu w ujęciu komparatystycznym, to znaczy odtworzenie dróg, jakimi przekazywano idee i wartości; rekonstrukcja nieustannego dialogu Rzeczypospolitej z Europą. Seria kontynuuje badania nad historią kultury polskiej prowadzonych w ramach wcześniejszego projektu „Humanizm. Idee, nurty, paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej”, zachowując jednak przedmiotową i metodologiczną odrębność.

Projekt badawczy „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości”, koordynowany na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, finansowany był ze środków Narodowego Centrum Rozwoju Humanistyki.

Przedmiotem projektu było dziedzictwo kulturowe Pierwszej Rzeczypospolitej ujmowane jako integralna, lecz oryginalna część kultury europejskiej; celem – całościowy opis relacji kulturowych Rzeczypospolitej przedrozbiorowej z Europą, rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości literackich, estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie swoistej interpretacji wartości, kształtującej się w dialogu z Europą.
Zadania badawcze obejmowały – kolejno – kwerendę źródłową wraz z rejestracją odkrytych źródeł piśmiennych, interpretację badanych tekstów w kontekstach europejskiej oraz wewnątrzkulturowej debaty o wartościach. Wyniki badań zostały opublikowane w 12 monografiach problemowych, które zarysowują horyzont syntezy komparatystycznej, przedstawiając nieistniejący dotychczas, ogólny i uporządkowany obraz związków kulturowych Rzeczypospolitej przedrozbiorowej z narodami europejskimi. Obraz ten ujmuje perspektywy: geograficzną i estetyczną (t. I i II), polityczną (t. III) oraz religijną (t. IV-XII).

Projekt ma charakter interdyscyplinarny; realizowany był przez historyków kultury, literaturoznawców, filologów klasycznych i neofilologów, a także historyków sztuki, pracujących w zespołach usytuowanych na uniwersytetach: Warszawskim, Jagiellońskim, Adama Mickiewicza, Marii Curie Skłodowskiej, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz w Instytucie Badań Literackich PAN. Kierownicy zespołów pełnili zarazem funkcje redaktorów naukowych poszczególnych tomów.

Projekt „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” sytuuje się na gruncie doświadczeń naukowych i organizacyjnych Projektu Badawczego Zamawianego „Humanizm. Idee, nurty, paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej” (realizowanego w 2008-2011 w Instytucie Badań Interdyscyplinarnych, w poprzednim laboratorium kierowanym przez Alinę Nowicką-Jeżową). Wyrastając z dotychczasowych badań, ma odmienną tożsamość przedmiotową i metodologiczną. Celem „Humanizmu…” było rozpoznanie i przedstawienie w perspektywie diachronicznej tradycji humanistycznej w kulturze polskiej oraz wyodrębnienie cech konstytuujących tę tradycję w jej długim trwaniu od XV do XXI wieku. Celem kolejnego projektu było wykazanie, że multilateralny dialog kulturowy miał charakter komunikacji obustronnej, która nie tylko wzbogacała naszą kulturę, ale też oddziaływała na kulturę europejską.